Trước kia, đi miền núi nhiều, thấy đảng sâm khá nhiều, nên không coi trọng. Tuy nhiên, từ lần đi nửa vòng Trung Quốc, gặp gỡ lãnh cả chục tập đoàn Đông dược lớn nhất Trung Quốc, thì mình thay đổi hoàn toàn nhận định về loại thảo dược này. Trung Quốc là bậc thầy về đông y, đặc biệt giỏi về sâm, nhưng họ lại rất coi trọng thứ sâm mà người Việt coi thường này.
Mỗi công ty lớn sản xuất dược liệu, đều có phòng trưng bày các sản phẩm có giá trị. Đủ các loại dược liệu quý hiếm trên khắp thế giới được trưng bày làm mẫu, vừa như bảo tàng nhỏ vừa giới thiệu với khách.
Contents
Đảng sâm là gì?
Ðảng sâm, Sâm leo, Dùi gà – Codonopsis javanica (Blume) Hook f. (Campanumoea javaniea Blume), thuộc họ Hoa chuông – Campanulaceae. Cây thảo sống nhiều năm, thân leo dài độ 2-3m, phân nhánh nhiều, rễ phình thành củ hình trụ dài, phía dưới phân nhánh, màu vàng nhạt. Thân và củ có mủ trắng. Lá đơn, mọc đối, hình bầu dục, dài 3-6cm, rộng 2,5-4,5cm, mềm, mỏng, màu xanh lá mạ, mặt dưới có lông nhung trắng, mép lá có răng cưa tù; cuống lá dài 3,5-7cm. Hoa hình chuông mọc đơn độc ở nách lá, đài có 5 thuỳ, gốc hơi dính, tràng hoa màu xanh lá mạ, đỉnh có 5 thuỳ. Quả nang có 5 cạnh, khi chín màu tím mang đài hoa. Xem thêm: Mật ong bachafood 100% tự nhiên!
Công dụng của Đảng sâm?
Rể của Đảng Sâm một trong những vị thuốc có tác dụng thay thế nhân Sâm trong điều trị bệnh ở một số trường hợp. Ngoài ra, bản thân Đảng Sâm cũng có nhiều tác dụng rất tốt và là một bài thuốc quí, đặc biệt giá thành rẻ.
Nhiều nhà khoa học đã thử nghiệm tác dụng của củ Đảng sâm đã rút ra được những kết luận sau:
– Rễ đảng sâm chứa nhiều saponin, acid amin, glycosid scutellarin, đường và chất béo rất tốt cho cơ thể.
– Đảng sâm có tác dụng chống mệt mỏi và tăng cường sự thích nghi của cơ thể đối với môi trường nhiệt độ cao.
– Đối với hệ tiêu hóa, Đảng Sâm có tác dụng tăng cường trương lực của hối tràng và cường độ co bóp càng tăng nếu tăng nồng độ thuốc.
– Đối với hệ tim mạch: Đảng Sâm làm tăng cường độ co bóp của tim, tăng lượng máu cho não, chân và nội tạng.
– Đối với máu và hệ thống máu: Đảng Sâm có tác dụng làm tăng số lượng hồng cầu, huyết sắc tố, làm giảm số lượng bạch cầu, làm tăng nhanh máu đông khô mà không có tác dụng tán huyết.
– Ngoài ra, Đảng Sâm còn có tác dụng hạ huyết áp, tăng cường miễn dịch của cơ thể, có tác dụng kháng viêm, hóa đàm, giảm ho, kháng khuẩn…
Tác dụng dược lý Đảng Sâm?
1. Đối với hệ tiêu hóa
Dịch của Đảng sâm làm tăng trương lực của hồi tràng chuột Hà lan cô lập hoặc bắt đầu thì giảm, tiếp theo là tăng cường độ co bóp lớn hơn, tần số lại chậm đi và thời gian kéo dài. Nồng độ tăng lên thì trương lực cüng tăng theo. Dịch Đảng sâm có tác dụng đối kháng rõ đối với chất 5-HT gây co bóp ruột nhưng đối với Ach gây co bóp ruột thì lại không có tác dụng. Đảng sâm có tác dụng bảo vệ rõ rệt đối với 4 loại mô hình gây loét bao tử ở súc vật [gây loét do kích thích, gây viêm, gây loét do Acid Acetic, loét do thắt môn vị (Theo Trung Dược Học).
2. Tác dụng tăng sức
Thực nghiệm cho thấy Đảng sâm có tác dụng chống mỏi mệt và tăng sự thích nghi của súc vật trong môi trường nhiệt độ cao. Thực nghiệm trên súc vật chứng minh rằng Đảng sâm có tác dụng trên cả 2 mặt hưng phấn và ức chế của vỏ não. Thí nghiệm cho thấy dịch chiết xuất thô của Đảng sâm có tác dụng làm tăng sự thích nghi của chuột nhắt trong trạng thái thiếu dượng khí (do thiếu dưỡng khí ở tổ chức tế bào, do suy tuần hoàn hoặc do làm tăng sự tiêu hao dưỡng khí…) đều có tác dụng với mức độ khác nhau (Theo Trung Dược Học).
3. Đối với hệ tim mạch
Cao lỏng Đảng sâm và chiết xuất cồn tiêm tĩnh mạch chó và thỏ gây mê có tác dụng hạ áp trong thời gian ngắn. Tiêm tĩnh mạch dịch chiết xuất với liều lượng 2g/kg cho mèo gây mê có tác dụng tăng cường độ co bóp của tim, tăng lưu lượng máu cho não, chân và nội tạng. Truyền dịch Đảng sâm với tỉ lệ 1:1 20-25ml cho thỏ nhà choáng do mất máu, có tác dụng nâng áp, áp lực trung tâm hạ, nhịp tim chậm lại, so với tổ đối chiếu dùng Nhân sâm, Cam thảo, nhận thấy tác dụng nâng áp của Đảng sâm cao hơn. Theo tài liệu ‘Tiếp tục tác dụng đối với huyết áp của Đảng sâm’ (Văn kiện nghiên cứu Trung dược, trang 536, 1965) thì tác dụng hạ áp của Đảng sâm trên thực nghiệm súc vật là do tác dụng giãn mạch ngoại vi và tác dụng ức chế Adrenalin gây nên (Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).
4. Đối với máu và hệ thống tạo máu
– Nước, cồn và nước sắc Đảng sâm đều có tác dụng làm tăng số lượng hồng cầu, huyết sắc tố, làm giảm số lượng bạch cầu trong đó lượng bạch cầu trung tính tăng còn lượng tế bào lâm ba lại giảm. Dịch tiêm Đảng sâm tăng nhanh máu đông mà không có tác dụng tán huyết (Trung Dược Học).
– Tiêm mạch máu dung dịch Đảng sâm 20% (4ml/1kg thể trọng) hoặc cho uống (mỗi ngày 20g) đều thấy hồng cầu tăng lên, bạch cầu giảm xuống (Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).
– Theo ‘Văn kiện nghiên cứu Trung dược’ (NXB khoa học 1965) thì tác dụng bổ huyết của Đảng sâm là kết quả của chất Đảng sâm cùng với sự cộng đồng tác dụng của chất đó với 1 thành phần nào đó trong lách ( Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).
5. Đối với huyết đường
Năm 1934 Kinh Lợi Bân và Thạch Nguyên Cao đã dùng Đảng sâm ngâm với cồn 70o trong 1 tháng. Lọc lấy cồn, bã còn lại sắc với nước : 1kg Đảng sâm cho 200g cồn và 260g cao nước. Dùng cả 2 loại trên chế thành dung dịch 20%, 1 phần sau khi hấp tiệt trùng thì đem tiêm, 1 phần cho lên men để loại hết các hợp chất Hydrat Carbon (như đường) rồi mới tiêm, đồng thời lại dùng Đảng sâm chế thành dạng uống.
Cách sử dụng Đảng Sâm?
1. Ngâm mật ong:
Người ta thường dùng cách này để chống mốc và chống mọt cho sâm, đồng thời mật ong ngâm Sâm Dây Khô (Đảng Sâm) khô cũng là vị thực phẩm bổ dưỡng, ngay cả những người bị bệnh tiểu đường cũng có thể dùng được khi chế biến theo cách này. Cách làm như sau: Cắt nhỏ Sâm Dây Khô (Đảng Sâm) ra thành miếng khoảng 1-3g/miếng, sau đó cho vào lọ khô rồi đổ mật ong vào và đậy nắp lại, mật ong sâm có thể dùng trực tiếp hoặc chế biến cùng với các món sinh tố, uống cùng sữa tươi, cho vào trà, … tùy theo chế biến của người sử dụng.
2. Làm trà:
Trà Sâm Dây Khô (Đảng Sâm) có tác dụng rất tốt đối với việc bổ khí, tăng cường sinh lực và điều hòa huyết áp cho những người bị suy nhược thần kinh, suy nhược cơ thể, huyết áp thấp và thiểu năng tuần hoàn não.
Cách sử dụng Sâm Dây Khô (Đảng Sâm) pha trà uống như sau: thái 1-2g thành lát ( cũng có thể dùng cùng nấm linh chi), đổ nước sôi vào như pha trà, hãm trong bình kín, sau 5-25 phút, có thể rót ra uống dần như trà, có thể hãm vài lần như vậy, sau khi thấy mùi vị đã nhạt thì lấy bã ra nhai và nuốt dần.
3. Tán bột:
Cách này dùng để trị chứng khí hư, người thường xuyên mệt mỏi, thở yếu hay ra mồ hôi, chuyển hóa và điều tiết kém. Cách làm rất đơn giản: có thể tán mịn sâm khô, dùng bột pha nước uống mỗi lần từ 1-2g.
4. Ngậm tan:
Đảng Sâm được sử dụng theo cách này có tác dụng tăng cường sức đề kháng và hoàn lực, bồi bổ toàn diện cho người mới ốm dậy, những người mắc bệnh lâu ngày. Để dùng Đảng Sâm, người sử dụng có thể thái lát thật mỏng cho đến khi mềm thì nuốt dần, trước khi dùng nên hấp để sâm khô mềm ra.
5. Sắc uống:
Thường thì cách dùng Đảng Sâm này dùng để cấp cứu lúc lâm nguy cơ thể suy yếu nặng, dùng sau phẫu thuật bị mất nhiều máu, sâm khô được thái lát pha 5-10g, cho thêm đường và sắc với nước được chia thành nhiều lần để uống (trường hợp nặng có thể dùng lên 30-60g, uống trong một lần).
Cách sử dụng Đảng Sâm bồi bổ?
1. Bột đảng sâm hoàng kỳ
Đảng sâm 250g – Hoàng Kỳ 250g
Đường trắng 500g
+ Cách làm:
Rửa sạch đảng sâm và hoàng kỳ
Ngâm trong nước lã 12 giờ
Cho thêm nước cho đủ, sắc trong 30 phút, lấy nước 1.
Cho nước vào bã, tiếp tục sắc, lấy nước 2, nước 3.
Đổ lẩn cả ba nước vào, cô đặc, khi nào thấy đặc dính là được, dừng lửa, để nguội, cho đường trắng vào khi nào hút hết chất thuốc đặc dính đó thì thôi, quấy trộn cho đều, phơi khô, nghiền nát, cho vào lọ, uống ngày 2 lần, mỗi lần 10 gam, cho vào nước sôi khuấy tan ra ma uống.
+ Chữa trị các chứng bệnh:
Phế khí hư nhược.
Thở dốc ho nhiều
Đầu váng, tim đập hồi hộp
Tỳ khí hư nhược
Ăn ít ỉa lỏng.
Lục phủ ngũ tạng bị sa sệ v.v…
2. Trà đảng sâm ngô hạt
Đảng sâm 30g – Ngỏ hạt 100g
+ Cách làm:
Rửa riêng từng thứ cho sạch
Đảng sâm sấy khô nghiền nát.
Ngô hạt sao chín.
Bỏ cả hai thứ vào nồi đất, cho 1000ml nước lã, ngâm trong 1 giờ, sắc 20 phút thì tắt lửa.
Sau khi thuốc lắng cặn, đổ vào phích, uống thay trà.
+ Chữa trị các bệnh:
Tỳ vị hư nhược.
Dạ dày đau âm ỉ
3. Thang đảng sâm táo tầu
Đảng sâm 15g – Táo tầu 20 quả
+ Cách làm:
Rửa sạch táo tầu, ngâm trong nước lạnh 1 giờ
Cho cả hai thứ vào nồi đất, cho nước vào sắc nhỏ lửa.
Uống ngày một thang, chia 2 lần.
+ Thích hợp chữa trị bệnh thiếu máu cho người khi hư, huyết hư.
4. Thang đảng sâm hoàng kỳ táo tầu
Đảng sâm 30g
Hoàng Kỳ 30g
Táo tầu 10 quả
Cách làm:
Bỏ cả ba vị vào nước sắc chung nhỏ lửa.
Khi thấy thang ngọt là được
Uống thang, ăn táo ngày 1 lần
Chữa các bệnh:
Khí hư, huyết hư
Kinh nguyệt trước kỳ, lượng nhiều sắc nhợt
Thân thể và tinh thần mệt mỏi
Mặt xanh xao không có thần sắc
Lưỡi nhạt, tưa lưỡi trắng, mạch yếu v.v…
5. Đảng sâm câu kỷ hầm trứng già
Đảng sâm 15g
Câu kỷ tử 10 – 15g
Táo tầu 10 quả
Trứng gà 2 quả
+ Cách làm:
Bỏ cả vào nồi đất luộc chín, hầm nhừ.
Trứng chín bóc bỏ vỏ, lại cho vào hầm tiếp.
Ăn trứng, uống thang.
Uống ngày 1 lần hoặc cách một ngày 1 lần.
Uống liền trong 6-7 ngày.
+ Thích hợp chữa trị các bệnh:
Khí hư.
Da loang lổ
Đổ máu cam, chảy máu chân răng.
Mắt hoa đầu váng.
Sắc mặt xanh xao.
Mói và móng chân, móng tay khô ráp
Đánh trống ngực, khí đoản, tinh thần và thể lực đều mỏi mệt…
6. Đảng sâm hầm thịt
Đảng sâm 30 – 60g (hoặc cùng sử dụng với hoàng kỳ, đại táo, đương qui).
Thích hợp vừa phải
+ Cách làm:
Thịt lợn thái miếng, cho vào với đảng sâm cùng hầm cho tới khi thịt chín nhừ, cho thêm muối và gia vị. Ăn thịt và uống thang.
+ Chữa trị các chứng: Thân thể hư nhược, lượng khí huyết thiểu.
7. Thang đảng sâm bách hợp phổi lợn
Bách hợp 30g
Phổi lợn 250g
Đảng sâm 15g
+ Cách làm: Cả ba thứ trên cho nước vào đun cho tới khi phổi lợn chm. Cho muối và gia vị vừa phải.
Uống thang, ăn phổi lợn.
+ Chừa các bệnh:
Phế hư, ho láu
Tái phát nhiều lần, khó bề chữa khỏi.
8. Trà đảng sâm gạo rang
Đảng sâm 15 – 30g
Gạo rang 30g
+ Cách làm :
Cho cả hai vị vào nồi đổ 4 bát nước sắc lấy 1 bát rưỡi.
Cách ngày uống một thang.
+ Thích hợp chữa trị các chứng:
Tỷ dương hư, ăn ít, mệt mỏi
Người rét, chân tay giá lạnh.
Đi ỉa tháo dạ hoặc ăn không tiêu, sôi bụng, đau bụng.
Phụ nữ bạch đới trong và loãng
Lưỡi nhạt, tưa lưỡi trắng, mạch yếu hoặc chìm, chậm.
9. Trà đảng sâm kim ngân ngũ vị
Đảng sâm 10g
Hoa kim ngân 10g
Ngũ vị tử 10g
Sắc với nước đun sôi nhiều lần, uống từ từ thay trà.
Chữa trị với người bệnh phế nhiệt, âm hư, ho nhiều.
10. Sâm kỷ tửu
Đảng sâm 15g
Câu kỷ tử 15g
Rượu gạo 500ml
+ Cách làm:
Rửa sạch đảng sâm, câu kỷ tử
Phơi khô nghiền thành bột thô
Bỏ vào chai hoặc bình miệng nhỏ, đổ rượu gạo nút kín.
Ngâm từ 7 ngày trở ra, mỗi ngày lắc sóc một lần.
Mỗi ngày uống hai lần vào buổi sớm và buổi tối, mỗi lần 15ml.
+ Chữa trị các bệnh:
Tâm hư tỳ hư
Đánh trống ngực, mất ngủ
Ban đêm ngủ mê nhiều
Ăn uống không ngon miệng, cơ thể và chân tay mệt mỏi…
11. Đảng sâm nhân trần
Nhân trần 3g
Đảng sâm 3g
Sữa tươi 100ml
+ Cách làm: Cho nhân trần, đảng sâm vào nước sắc ba lần lấy 50ml trộn đều với sữa người. Uống ngay 3-4 lần, mỗi lần 20-30 ml
+ Chữa trị các bệnh:
Tỳ hư tưa lưỡi vàng.
Trẻ sơ sinh 3-5 ngày mặt vàng, da vàng, sắc nhọt, da sỉn, thần kinh mệt mỏi, không chịu bú v.v…
12. Đảng sâm mạch môn ngũ vị
Đảng sâm 25g
Mạch môn đông 20g
Ngũ vị tử 15g
Cho nước vào sắc, uống ngày một thang.
Dùng cho những người mắc chứng đánh trống ngực, khí đoản, đổ mồ hôi, khô miệng do dương suy sinh ra, và những người bị các bệnh về cơ tim, thần kinh suy nhược v.v…
13. Đảng sâm thăng ma
Đảng sâm 50g
Thăng ma 15g
Cho nước vào sắc uống ngày một thang
Chữa các chứng sa dạ con, khí đoản lực thiếu v.v…
14. Đảng sâm hoàng tinh bổ tỳ can thận
Đảng sâm 15g
Hoàng tinh 15g
Câu kỷ tử 15g
Hà thủ ô 15g
Kê huyết đằng 20g
Cho nước vừa đủ sắc uống (hoặc hầm với thịt nạc, ăn thịt uống thang),
Chữa chứng tinh huyết hư nhược, lợi về tỳ, thận, gan.
15. Đảng sâm ngọc trúc
Ngọc trúc 250g
Đảng sâm 30g
Đại táo 30g
Đan sâm 30g
Đường vừa phải
Bốn vị trên ngâm trong nước lạnh cho nở ra, sau đó cho lượng nước vừa phải, sắc sôi 20 phút. Lấy một cốc, cho đường vừa phải, uống thay trà.
Chữa trị bệnh về cơ tim.
Đảng sâm hồ đào thang.
Đảng sâm 15g
Cùi hồ đào 15g
Sắc đặc, uống thang, ăn cùi hồ đào. Chữa chứng són đái của người già.
Bài thuốc từ Đảng Sâm?
1. Trị tiêu chảy, lỵ, khí bị hư, thoát giang:
Đẳng sâm (sao với gạo) 8g, chích kỳ, bạch truật, nhục khấu tương, phục linh đều 6g, sơn dược (sao) 8g, thăng ma (nướng mật) 2,4g, chích thảo 2,8g, thêm 3 lát gừng rồi sắc uống hàng ngày.
2. Trị phế quản viêm mạn, lao phổi (phế khí âm hư):
Đẳng sâm 12g, tang diệp 12g, thạch cao (sắc trước) 12g, mạch môn 12g, a giao 8g, hồ ma nhân 6g, hạnh nhân 6g, tỳ bà diệp (nướng mật) 6g, sắc lấy nước uống.
3. Trị khí hư phát nhiệt với cháo sâm kỳ đại táo:
Sinh hoàng kỳ 30g, đẳng sâm 30g, cam thảo 12g, gạo tẻ 100g, đại táo 10 quả. Sắc các dược liệu lấy nước, riêng gạo tẻ và đại táo nấu với nước sắc thành cháo. Chia 2 lần (sáng, chiều) ăn trong ngày.
4. Cháo đẳng sâm ý dĩ phục linh:
Đẳng sâm 20g, ý dĩ 16g, phục linh 12g, gạo nếp 100g. Đẳng sâm, phục linh sắc lấy nước bỏ bã, nấu ý dĩ và gạo nếp thành cháo, ăn với muối hoặc đường… Dùng cho các trường hợp tỳ vị hư nhược, khí huyết hư, cơ thể gầy yếu, mất sức, ăn kém, khát nước hoặc tiêu chảy lâu ngày, sa hậu môn trực tràng…
5. Thuốc bồi bổ cơ thể, điều trị thiếu máu, tỳ vị hư:
Đẳng sâm 40g, ngưu tất 12g, mạch môn 12g, đương quy 12g, long nhãn 12g sắc uống trong ngày.
6. Trị huyết áp thấp:
Đẳng sâm 16g, hoàng tinh 12g, nhục quế 10g, cam thảo 6g, đại táo 10 quả, sắc uống ngày 1 thang. 15 ngày là 1 liệu trình, dùng 1-2 liệu trình.
Đảng Sâm ở Trung Quốc?
Đến phòng trưng bày của ông Hoàng Quyền Thành, tổng giám đốc tập đoàn dược Đông Nam (TP Tuyền Châu, Phúc Kiến, Trung Quốc), doanh thu tỷ đô/năm, thật bất ngờ khi thấy món quý hiếm mà tập đoàn ông trưng bày, giới thiệu là… đảng sâm.
Đảng sâm được bày cạnh những củ nhân sâm giá tiền tỷ/củ bằng ngón tay, những hộp đông trùng hạ thảo cao cấp giá 4-5 tỷ/kg, hay rẻ bèo cũng là tam thất bắc trồng 10-15 triệu/kg. Ko thấy có tam thất hoang hay sâm Ngọc Linh ở đây cũng như tất cả các phòng trưng bày của các tập đoàn dược ở Trung Quốc. Dù phía Nam Trung Quốc, đặc biệt là tỉnh Vân Nam nơi có nhiều dược liệu quý, có các loại sâm tiết trúc và dòng Ngọc Linh, nhưng cũng ko có trong các phòng trưng bày. Đại diện hai loại dược liệu quý Vân Nam (giáp Việt Nam) chỉ là tam thất bắc và thiên ma.
Điều thú vị là người TQ đánh giá đảng sâm rất cao và dùng trong nhiều bài thuốc như vị bồi bổ, tăng sức đề kháng cho cơ thể. Vậy nên, ở Việt Nam, các phương thuốc Bắc do các thầy lang bốc đều có bổ sung đảng sâm như vị bồi bổ cơ thể, giúp nhanh lành bệnh, tăng sức đề kháng. Là bởi thầy lang Việt bốc thuốc theo sách Tàu.
